آسانسورهای سبز

با وجودی که مقوله صرفه جویی در آسانسور تاکنون در محافل مختلف بارها مورد بحث و بررسی قرار گرفته و از زوایای گوناگون به آن پرداخته شده است (از جمله رجوع کنید به سرمقاله دنیای آسانسور شماره 12 و 13)، اما نظر به اهمیت آن، شایسته است یکبار دیگر نیز طی مروری کلی نگاهی به این موضوع داشته باشیم.

قبل از هر چیز می توان برای سهولت بیان از اصطلاح "آسانسور معمولی" برای اشاره به آسانسورهای ساده دو سرعته (1 m/s) مورد استفاده در اکثر ساختمانها در ایران و "آسانسور سبز" برای اشاره به آسانسورهای کم مصرف و پیشرفته مجهز به درایو کنترل سرعت VVVF استفاده کنیم. مورد اخیر بیشتر در ساختمان های بلند مرتبه و سرعت 1.6 m/s و بالاتر استفاده می شود. هرچند که چند سالی است استفاده از آسانسورهای سبز 1 m/s در ساختمان های پنج / شش طبقه متداول و پر تعداد کشورمان نیز در حال افزایش است.

برای ورود به موضوع، پرسش های اساسی از این قرارند:

- آسانسورهای سبز چگونه در مصرف انرژی صرفه جویی کرده و نسبت به آسانسورهای معمولی بطور متوسط چه میزان کمتر مصرف می کنند؟

- هم اکنون آسانسورهای معمولی و سبز هر کدام چه سهمی از کل آسانسورهای منصوبه و در حال نصب کشورمان را تشکیل می دهند و زیان های سالیانه تقریبی ناشی از عدم صرفه جویی آسانسورهای معمولی به چه میزان است؟

- راه های ترویج و توسعه آسانسورهای سبز کدامند؟

و اما در پاسخ به پرسش های فوق، همانطور که می دانیم در اکثر آسانسورها از موتورهای سه فاز آسنکرون استفاده می شود. این موتورها به دلیل سادگی و دوام قابل ملاحظه نه تنها در آسانسور بلکه بطور کلی در تمامی صنایع کاربرد وسیع دارند. اما یکی از عیوب عمده این موتورها، جریان راه اندازی بسیار بالای آنها  می باشد که حدوداً بین 3 تا 10 برابر جریان نامی موتور می باشد که با رسیدن سرعت دوران موتور به دور نامی، جریان راه اندازی نیز به جریان نامی کاهش پیدا می کند. اما از طرفی در آسانسورهای معمولی برای کاهش شوک حرکتی به هنگام استارت، تغییر سرعت و همچنین توقف از یک وزنه سنگین به شکل دیسک (فلایول) بر روی محور دوار موتور استفاده می شود. استفاده از فلایول خود باعث افزایش زمان گذرای تغییر سرعت موتور شده و مدت زمان برقراری اضافه جریان را افزایش می دهد. علاوه بر این، سیم پیچی دور آهسته موتورهای دو سرعته آسانسور بگونه ای طراحی شده اند که قادر به تامین گشتاور ترمزی باشند به همین دلیل راندمان آنها در سرعت پایین به شدت کم است. با توجه به نکات فوق مشاهده می شود که راندمان موتور آسانسور به هنگام استارت و کاهش سرعت و همچنین حرکت با سرعت آهسته بسیار پایین بوده و این مسئله خصوصاً در آسانسورهای پر ترافیک نظیر ساختمان های تجاری، اداری که مرتباً در حال استارت و ایست هستند، گرمای زیادی در موتور ایجاد کرده و استفاده از وسایل خنک کننده و پر مصرف اضافی را نیز برای تهویه و امکان ادامه کار آسانسور الزامی می نماید. از طرف دیگر با ابداع نیمه هادی های قدرت و پردازنده های قوی طی دو دهه گذشته درایوهای کنترل سرعت با تغییر ولتاژ و فرکانس (VVVF) با قیمت های مناسب به بازار عرضه شده اند که قابلیت کنترل موتورهای سه فاز را به خوبی دارا هستند. این درایوها با اعمال ولتاژ و فرکانس مناسب به موتور، سرعت آن ها را به تدریج افزایش یا کاهش داده و با کاهش قابل ملاحظه جریان های اضافی جلوی اتلاف انرژی و گرم شدن موتور را می گیرند. همچنین در آسانسورهای سبز پر ترافیک، این درایوها با حذف تجهیزات خنک کننده اضافی باعث کاهش هرچه بیشتر مصرف انرژی می گردند. نرمی حرکت و دقت خوب در تراز کردن کابین، از مزایای جانبی آسانسور سبز هستند. هرچند استفاده از درایو کنترل سرعت برای آسانسورهای با سرعت بالاتر از 1.6 m/s به دلیل حذف شوک حرکتی الزامی است، اما چند سالی است که استفاده از آنها در آسانسورهای سبز کم سرعت (1 m/s) نیز به دلیل مزایای فوق الذکر و همچنین کاهش قیمت آنها رواج یافته است. بنابر اظهار سازندگان درایوهای کنترل سرعت VVVF، میزان صرفه جویی حاصله از کاربرد این درایوها در آسانسور حدوداً 40% تا 50% نسبت به حالت بدون درایو می باشد. بر پایه آزمایشات صورت گرفته در سازمان بهره وری انرژی ایران این صرفه جویی به میزان 47% گزارش شده است.

با وجودی که درخصوص تعداد کل آسانسورهای منصوبه در کشور و آسانسورهای نصب شده طی هر سال تاکنون هیچ آمار دقیق یا حتی تقریبی توسط نهادهای مرجع ارائه نشده است، برآوردهای غیر رسمی که توسط دست اندرکاران صنعت صورت می پذیرد تعداد کل آسانسورهای منصوبه را بیش از 300000 تا و آسانسورهای نصب شده درهر سال در این اواخر را حدود 20000 ذکر می کنند. بر اساس یک برآورد توسط سندیکایآسانسور و پله برقی، برای متوسط مصرف 15 کیلووات ساعت در روز برای آسانسورهای معمولی (با احتساب قدرت نامی موتور معادل 7.5 کیلووات) و صرفه جویی 40 درصدی آسانسورهای سبز و در نظر گرفتن رقم 773 ریال برای هر کیلووات ساعت انرژی مصرفی، صرفه جویی حاصله معادل 27 میلیارد ریال فقط برای یک سال خواهد بود. بر اساس این برآورد، در صورت امکان ارتقاء کل آسانسورهای نصب شده در کشور به آسانسورهای سبز، سالیانه رقمی بالغ بر 609 میلیارد ریال صرفه جویی خواهیم داشت.

برای تشویق بکارگیری آسانسورهای سبز و همچنین فرآیند ارتقاء آسانسورهای معمولی راه های متفاوتی به نظر می رسند. از روش های ساده ای نظیر اطلاع رسانی درخصوص مزایای آسانسورهای سبز (نظیر این مطلب) گرفته تا برگزاری دوره های آموزشی برای نصابان آسانسور، استفاده از برچسب انرژی روی تابلوهای کنترل مجهز به درایو VVVF، تعدیل تعرفه های گمرکی درایوهای VVVF، عدم تائید آسانسورهای معمولی توسط سازمان های بازرسی و حتی اعمال فشار شرکت های برق منطقه ای بر ساختمان های دارای آسانسورهای معمولی هر کدام می تواند به نوعی گسترش آسانسورهای سبز در کشورمان کمک کنند.

عباس نیکومنظری