مهندسان ساختمان بخوانند - بخش اول

   نوشته: سیامک جارچی

   مجله دنیای آسانسور - شماره 14

شرکت شما می‌تواند
اسپانسر این مقاله باشد.

   کلیه حقوق این مقاله محفوظ بوده، و تنها نقل بخشی از آن با ذکر نام نویسنده مطلب،
   مجله «دنیای آسانسور» و لینک مستقیم آزاد است.

مقدمه

مخاطبان نشریه تخصصی دنیای آسانسور اصولاً کسانی هستند که به نحوی با آسانسور ارتباط دارند و در این بین یکی از مهم‌ترین گروه مخاطبان این نشریه معماران، مهندسان محاسب، مجریان و مهندسان ناظر و در کل مهندسان ساختمان می‌باشند که مطمئناً انتظار دارند علاوه بر دست یافتن به اخبار روز دنیا و ایران در زمینه صنعت آسانسور، نیازهای فنی و مهندسی خود را نیز در زمینه‌های مختلف مربوط به طراحی، محاسبات و اجرای کلیه موارد ساختمانی آسانسور بر پایه استانداردها و مقررات جاری از طریق این مجله تخصصی کسب نمایند.

لذا با توجه به زمینه فوق و این که در برخی ساختمان‌ها شاهد عدم رعایت اصول طراحی فضای مورد نیاز برای آسانسور بوده‌ایم، بنا داریم با نگارش سلسه مقالاتی با عنوان "مهندسان ساختمان بخوانند" با ارائه مطالب فنی و مهندسی مورد نیاز در طراحی چاه و نیز معرفی مقررات و استانداردهای ساختمانی مربوط به آسانسور، گامی نو در جهت سودمند بودن هر چه بیشتر نشریه در مقابل گروه مهمی از مخاطبان خود برداریم.

در این شماره مهم‌ترین بخش مربوط به طراحی چاه آسانسور یعنی فضای مورد نیاز سیستم آسانسور را مورد بررسی قرار خواهیم داد. اگرچه به دلیل گستردگی مبحث آسانسور در ظرفیت‌ها و سرعت‌های مختلف و نیز کاربردی و تنوع در طراحی متداول‌ترین نوع آسانسور یعنی آسانسور با یک در، کابین و وزنه تعادل در پشت (شکل 1) به عنوان مرجع برگزیده شد اما امید است این مطالب پاسخگوی برخی از نیازهای طراحی و فنی مهندسان ساختمان باشد.

فضای مورد نیاز سیستم آسانسور

فضای مورد نیاز سیستم آسانسور را می‌توان در سه بخش کلی زیر تقسیم بندی نمود: (شکل 1)

الف- فضای مورد نیاز در مقطع افقی (عرض و عمق چاه)

ب- فضای مورد نیاز در مقطع عمودی (از کف تا سقف چاه)

ج- فضای مورد نیاز در موتورخانه

هر یک از بخش‌های فوق را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می‌دهیم تا بتوانیم ابعاد مناسب جهت آسانسور با ظرفیت و سرعت موردنظر را به دست آوریم.

الف- فضای مورد نیاز در مقطع افقی 

همان طور که در شکل 2 ملاحظه می‌شود، برای تعیین ابعاد چاه آسانسور، چهار فضای تعیین کننده و مورد نیاز جهت تجهیزات آسانسور وجود دارد که به شرح زیر می‌باشد: (شکل 2)

1. کابین آسانسور

2. وزنه تعادل

3. ریل راهنمای کابین آسانسور

4. در آسانسور

این چهار فضا مستقیماً بر روی ابعاد چاه آسانسور در مقطع افقی یعنی عرض و عمق چاه موثرند که نقش هرکدام چنین است:

الف-1- کابین آسانسور

ابعاد کابین آسانسور بر اساس ظرفیت آن قابل بررسی است که این ابعاد به صورت متعارف و توسط شرکت‌های بزرگ آسانسوری در چارچوب مقررات و استانداردهای آسانسور طبق حداکثر مساحت برای هر ظرفیت تعریف شده است. (شکل 3)

جدول شماره 1، برخی ظرفیت‌های متداول با حداکثر فضای مجاز طبق (استاندارد اروپا برای آسانسور) و ابعاد کابین مربوط را نشان می‌دهد که با در نظر گرفتن ظرفیت مورد نظر ابعاد کابین مناسب، به دست می‌آید.

لازم به ذکر است مساحت خالص داخل کابین طبق شکل 3، اندازه گیری می‌گردد و فضای اضافی سمت در آسانسور به عنوان مساحت خالص محاسبه نمی‌گردد.

توضیح: با توجه به تنوع بالای ظرفیت آسانسور در جدول شماره 1، متداول‌ترین ظرفیت‌ها که بیش از 90 درصد آسانسورهای نصب شده در کشور را شامل می‌شود، انتخاب شده است.

الف-2- وزنه تعادل

معمولا فضای مورد نیاز در پشت کابین آسانسور جهت عبور وزنه تعادل با رعایت فواصل استاندارد حدود 30 سانتیمتر است. لازم به توضیح است در آسانسورهای با ظرفیت 1000 کیلوگرم و بیش از آن وزنه تعادل از پشت کابین به سمت کنار آن منتقل می‌گردد، که در اینجا به این مسئله پرداخته نشده است.

الف-3- ریل راهنمای کابین آسانسور

الف-4- در آسانسور

در آسانسور با توجه به نوع و ابعاد آن می‌تواند تعیین کننده اصلی عرض چاه آسانسور بوده و همچنین بر عمق چاه نیز تاثیرگذار باشد.

الف-4-1 عرض مورد نیاز جهت نصب در آسانسور

در آسانسور عموماً به دو صورت نیمه اتوماتیک (یعنی در لولایی طبقات و در اتوماتیک کابین، شکل 4) و تمام اتوماتیک (یعنی در طبقات و در کابین اتوماتیک) و به صورت تلسکوپی (شکل 5)، سانترال یا مرکزی (شکل 6) است. توضیح این که نوع درهای ارائه شده در شکل‌های (4) و (5) و (6) متداول ترین انواع درهای آسانسور می‌باشند یعنی 2 لنگه هستند. البته در برخی موارد یعنی فولدری یا بادبزنی (شکل 7) و درهای 3 لنگه و یا بیشتر استفاده نمود. در شکل آسانسوری با در نیمه اتوماتیک دو لنگه راست بازشو نشان داده شده است که اگر عرض بازشوی این درها را A فرض نماییم عرض چاه مورد نیاز برابر است با: عرض در + نصف عرض خودش + 35 تا 40 سانتیمتر یعنی 40 cm تا A+A+35

عرض چاه مورد نیاز در شکل 5 نیز که یک در تمام اتوماتیک دو لنگه راست بازشو را نشان می‌دهد، با عرض چاه مورد نیاز در درهای نیمه اتوماتیک برابر است.

عرض چاه مورد نیاز در آسانسور با در تمام اتوماتیک سانترال یا مرکزی (شکل 6) با توجه به باز شدن در از وسط معادل دو برابر عرض در + 20 سانتیمتر یعنی 2A+20 cm خواهد بود.

الف-4-2 عمق چاه مورد نیاز جهت نصب در آسانسور

آسانسور با در نیمه اتوماتیک (شکل 4) معمولا حدود 20 سانتیمتر از عمق چاه را اشغال می‌نماید که این فضا برای درهای تمام اتوماتیک تلسکوپی (شکل 5) بین 25 تا 35 سانتیمتر و برای درهای تمام اتوماتیک سانترال (شکل 6) حدود 20 سانتیمتر است.

مثال- با در نظر گرفتن موارد ارائه شده می‌خواهیم حداقل ابعاد مورد نیاز برای یک آسانسور با سرعت معمولی، با ظرفیت هشت نفر و در تمام اتوماتیک مرکزی به عرض 80 سانتیمتر را محاسبه نماییم.

الف- محاسبه عمق مورد نیاز:

3 عامل متغیر در عمق چاه تاثیرگذار است:

1- عمق کابین: طبق حدول ارائه شده ابعاد کابین هشت نفره معادل (عمق) 140 (عرض) 110 سانتیمتر می‌باشد که عمق کابین 140 سانتیمتر است.

2- فضای اشغال شده توسط در آسانسور: در اتوماتیک سانترال 20 سانتیمتر از فضای عمق چاه را اشغال می‌نماید.

3- فضای مورد نیاز جهت عبور وزنه تعادل، حدود 30 سانتیمتر است.

بنابراین حداقل عمق چاه معادل 190=30+20+140 سانتیمتر خواهد بود.

ب- محاسبه عرض چاه مورد نیاز:

دو عامل تعیین کننده عرض چاه آسانسور است:

a- عرض کابین و فضای مورد نیاز جهت نصب ریل‌ها

b- عرض و نوع در آسانسور که پس از محاسبه عرض مورد نیاز در هر دو مورد اندازه بزرگ‌تر را به عنوان عرض چاه انتخاب می‌نماییم.

الف- عرض چاه مورد نیاز با توجه به عرض کابین

1- عرض کابین طبق جدول 110 سانتیمتر است.

2- فضای لازم جهت نصب ریل‌ها در هر طرف 20 سانتیمتر است.

بنابراین عرض چاه مورد نیاز معادل 150=40+110 سانتیمتر خواهد بود.

ب- عرض چاه با تو جه به عرض و نوع در آسانسور

چون عرض نوع بازشوی در آسانسور از نوع مرکزی 80 سانتیمتر است طبق فرمول ارائه شده خواهیم داشت 180=20+(80×2)=20+A2= عرض چاه، با توجه به موارد (1) و (2) عرض چاه مورد نیاز 180 سانتیمتر خواهد بود.

ب- فضای مورد نیاز در مقطع عمودی

به طور کلی فضای مورد نیاز در مقطع عمودی را به 4 بخش تقسیم بندی می‌کنیم.( شکل 8)

ب- 3- چاهک (Pit)

این ارتفاع را با P نشان می‌دهیم (چاهک در چاه آسانسور به جهت تامین فضای جان پناه برای سرویسکار آسانسور و نصب برخی تجهیزات از قبیل ضربه گیر یا بافر و... تعبیه می‌گردد.)

با توجه به شکل 8، ارتفاع چاهک از کف پایین ترین ایستگاه آسانسور تا کف چاه می‌باشد که این ارتفاع از حداقل 140 سانتیمتر آغاز و متناسب با سرعت و ظرفیت آسانسور تغییرن می‌یابد. ارتفاع چاهک در جداول (2) و (3) برای آسانسورهای مسافربر و بیمارستانی ارائه شده است.

ب- 2- طول مسیر حرکت آسانسور (Travel)

مسیر حرکت آسانسور از کف پایین ترین توقف آغاز و تا کف بالاترین توقف ادامه می‌یابد و بنابراین با توجه به ارتفاع و تعداد طبقات ارتفاع طبقه آخر در محاسبه طول مسیر حرکت لحاظ نمی‌گردد. به عنوان مثال طول مسیر حرکت را در یک ساختمان هفت طبقه با ارتفاع طبقات (کف تا کف) 40/3 متر محاسبه می‌نماییم. با توجه به آغاز حرکت آسانسور از کف پایین ترین طبقه یعنی طبقه اول و اتمام حرکت آن در کف بالاترین طبقه در طبقه هفتم ارتفاع طبقه هفتم به عنوان مسیر حرکت محاسبه نمی‌گردد و تنها شش طبقه به عنوان طول مسیر (Travel) محاسبه می‌گردد یعنی 4/20=40/3× 6 متر

ب- 3- بالاسری (Overhead)

این ارتفاع را با OH نشان می‌دهیم. فاصله کف بالاترین توقف تا زیر سقف چاه آسانسور بالاسری یا overhead نام دارد. این فضا نیز به عنوان جان پناه برای تکنسین آسانسور و یا بازرس در هنگامی که کابین آسانسور در بالاترین حد ممکن خود در چاه قرار می‌گیرد تعبیه می‌گردد.

نحوه محاسبه این ارتفاع قدری به تفصیل می‌انجامد که در اینجا تنها به ارائه جداولی که متناسب با سرعت و ظرفیت‌های متفاوت و نیز نوع کاربری و ارتفاع کابین آسانسور ارتفاع بالاسری را تعیین می‌نماید، بسنده می‌نماییم. جداول شماره (4) و (5) و (6) ارتفاع بالاسری را برای آسانسورهای مسافربر در ساختمان‌های مسکونی، غیر مسکونی و بیمارستانی ارائه می‌نمایند.

ب- 4- ارتفاع روی سقف چاه تا زیر سقف موتورخانه

این ارتفاع بر طبق استاندارد حداقل 8/1 متر در نظر گرفته شده است که با توجه به متوسط قد افراد ارتفاع مناسبی جهت ایستادن در روی سکوی موتورخانه در حین کار است.

ج- فضای مورد نیاز جهت موتورخانه آسانسور

معمولا موتورخانه آسانسور در بالای چاه آسانسور ساخته می‌شود که در آن تجهیزاتی از قبیل موتور گیربکس، تابلو فرمان، تابلوی برق سه فاز نصب می‌گردد. بهترین حالت در ساخت موتورخانه این است که در دو وجه چاه آسانسور امتداد یابد (شکل 9)

در جدول شماره (7) و (8) و (9) ابعاد موتورخانه برای آسانسورهای مسافربر در ساختمان‌های مسکونی و غیر مسکونی و نیز آسانسورهای بیمارستانی و متناسب با سرعت و ظرفیت آنها ارائه شده است.

ارتفاع موتورخانه با لحاظ نمودن بالا آمدن سکوی موتورخانه جهت تامین فضای بالاسری (overhead) و از روی سکو به دلیل تامین ارتفاع 80/1 تا زیر سقف موتورخانه از کف تا پشت بام تعیین خواهد گردید.

پاورقی‌های استاندارد

- دیواره‌های چاه باید بدون شکاف و یا حفره قابل دسترس باشند، تنها جاهای باز مجاز درهای طبقات، دریچه‌های بازدید و سوراخ‌های محل عبور سیم بکسل‌ها و کابل‌های برق و فرمان می‌باشند.

- توضیح: با توجه به این که تکنسین آسانسور همواره تحت سرویس و نگهداری توسط فرد سرویسکار قرار دارد و این فرد در روی کابین می‌ایستد، وجود هرگونه حفره و یا برآمدگی در دیواره‌های چاه می‌تواند بسیار خطرناک باشد، لذا در ساخت چاه آسانسور دیواره داخلی آن باید حتما توسط مصالحی که تولید گرد و غبار نکند صاف شود.

ضمنا نباید هیچ‌گونه دریچه‌ای اعم از هواکش، پنجره و... جهت آشپزخانه و یا سرویس‌های بهداشتی به داخل چاه آسانسور باز شود.

- هیچ وسیله و یا تجهیزاتی نباید از چاه و موتورخانه آسانسور عبور داده شود.

در طراحی سیستم‌های گرمایش و سرمایش، برق ساختمان و یا فاضلاب و... محل عبور لوله ها، سیم‌ها و کانال‌ها باید طوری در نظر گرفته شود که از فضای چاه و موتورخانه عبور ننموده و چنانچه در فضای مجاور چاه آسانسور باشد باید با یک دیوار، به طول کامل جدا گردد و دسترسی به آن نیز باید از محلی به جز چاه آسانسور صورت پذیرد.

- چاه آسانسور باید دارای روشنایی مناسب در هر طبقه و در محل مناسب برای دید کافی بوده و هوای آن قابل تهویه باشد.

در مواقع سرویس و بازرسی آسانسور، باید در داخل چاه آسانسور نور کافی وجود داشته باشد که این روشنایی را می‌توان با نصب چراغ‌های تونلی به ازای هر طبقه 1 عدد و ترجیحا در 50 سانتیمتری کف و سقف چاه نیز هر کدام یک عدد و در حلی که تداخلی با تجهیزات متحرک چاه آسانسور یعنی کابین و وزنه تعادل نداشته باشد نصب نمود. معمولا گوشه‌های عقبی چاه مکان مناسبی جهت نصب چراغ هاست (شکل a). پیشنهاد می‌گردد با هماهنگی شرکت آسانسور علاوه بر تعبیه کلید روشنایی در موتورخانه آسانسور یک لید نیز در داخل چاهک آسانسور (Pit) کار گذاشته شود. برق روشنایی نباید با قطع کلید اصلی تابلوی سه فاز آسانسور قطع گردد.