مهندسان ساختمان بخوانند - بخش سوم

   نوشته: سیامک جارچی

   مجله دنیای آسانسور - شماره 17

شرکت شما می‌تواند
اسپانسر این مقاله باشد.

   کلیه حقوق این مقاله محفوظ بوده، و تنها نقل بخشی از آن با ذکر نام نویسنده مطلب،
   مجله «دنیای آسانسور» و لینک مستقیم آزاد است.

موقعیت و جانمایی سیستم‌های عمودی در ساختمان‌ها

در این قسمت قصد داریم در مورد نحوه استقرار آسانسورها و پله‌های برقی در ساختمان و نوع جانمایی آنها صحبت کنیم. حال با در نظر گرفتن این نکته که مسافران حداقل مسیر پیاده را طی کنند تا به آسانسور برسند، به تصمیم گیری راجع به موقعیت آسانسورها بپردازیم.

گروهی شدن آسانسورها

اگر یک ساختمان نیاز به بیش از یک آسانسور مسافربر دارد، کلیه آسانسورهای مسافربر باید در کنار یا روبروی هم و به صورت گروهی قرار گیرند.

آسانسورهای تنها در قسمت‌های مختلف ساختمان دارای بازدهی بسیار کم و عموما موجب نارضایتی هستند. هنگامی که مسافر، یک آسانسور تنها را از دست می‌دهد، باید منتظر رفتن و برگشتن آسانسور باشد ولی هنگامی که چند آسانسور در کنار هم قرار دارند زمان رفت و برگشت یک دستگاه آسانسور تقسیم بر تعداد آسانسورها می‌شود که این خود زمان انتظار را به حداقل می‌رساند. برای مثال اگر 3 آسانسور به طور گروهی در کنار هم داشته باشیم و اگر فرض کنیم برای یک سفر زمانی حدود 120 ثانیه نیاز داریم، بنابراین حداکثر انتظار یک مسافر از صفر تا 40 ثانیه خواهد بود (S 40=3/120)، بنابراین یک مسافر حداکثر 40 ثانیه منتظر می‌ماند که می‌توان متوسط زمان انتظار را 20 ثانیه در نظر گرفت.

البته در مواردی، آسانسورها می‌توانند به صورت گروهی عمل نکنند. مانند آسانسورهای سرویس یا خدمات جهت حمل بار یا غذا، آسانسورهای صندلی بر در جایی که تنها دسترسی به لابی آسانسورها، پله‌ها یا پله برقی هستند.

سرویس دهی به طبقات:

کلیه آسانسورها باید به کلیه طبقات سرویس دهند. این مورد گاهی با توجیحات اشتباه اقتصاد رعایت نمی‌شود و دو آسانسور مجاور به صورت زوج و فرد تقسیم می‌شوند.

شکل 1-(a) آسانسورهای جدا و دور از هم بازدهی را کم می‌کنند. (b) آسانسورهای مجاور موجب تردید در تصمیم گیری مسافران نشده و سرویس دهی را افزایش می‌دهند. (c) آسانسورهای گروهی امکان سرویس دهی پیوسته را فراهم می‌کنند. (d) آسانسورهای مجزا می‌تواند سرویس دهی را مختل نماید.

جانمایی:

به عنوان یک قانون، آسانسورها باید طوری قرار گیرند که فاصله حرکت مسافران تا آنها به حداقل برسد.

آسانسورهای گروهی دوتایی (دوبلکس)

در ساختمان‌هایی که دارای دو آسانسور هستند، بهترین حالت جانمایی به صورت پهلوی هم می‌باشد. چون مسافران روبروی هر دو آسانسور بوده و به محض آمدن یکی به سرعت عکس العمل نشان می‌دهند. دو آسانسور در مقابل هم نیز قابل قبول است چرا که مسافران تنها با چرخیدن می‌توانند سوار آسانسور احضار شده بشوند.

از ایجاد فاصله در بین آسانسورها در طراحی معماری باید جلوگیری گردد. هر قدر فاصله بین آسانسورها بیشتر باشد، زمان بیشتری جهت طی شدن مسیر توسط مسافران تلف خواهد شد. فاصله بیش از حد نیز مزایای عملکرد گروهی آسانسورها را از بین می‌برد، فضای مقابل در آسانسورهای مجاور در طبقات بالا، حداقل باید به اندازه عمق کابین آسانسور باشد که این ابعاد معمولا بین 60/1 تا 20/1 متر و اگر آسانسورها در مقابل هم باشند 5/1 تا 2 برابر عمق کابین حدود 4/2 تا 3 متر در نظر گرفته می‌شود. (شکل 2)

شکل 2- جانمایی دو آسانسور (a) درست (b) اشتباه

آسانسورهای گروهی سه تایی

در جانمایی 3 آسانسور، قرار دادن آنها در کنار هم بهترین حالت است (شکل 3) و البته حالت دو کابین در قابل یک کابین نیز قابل قبول است.

در آسانسورهای گروهی 3 تایی مجاور، به دلیل اینکه مسافر باید فضای کافی در پشت داشته باشد تا بتواند هر سه آسانسور را مشاهده نماید عرض لابی مقابل درهی آسانسور بیشتر از آسانسورهای گروهی 2 تایی خواهد بود. بنابراین عرض لابی 3 آسانسور مجاور معادل 5/1 برابر عمق کابین (حداقل 6/1 متر) و برای 2 آسانسور مجاور و یک آسانسور مقابل فضای موردنیاز معادل 5/1 تا 2 برابر عمق کابین (حداقل 4/2 متر) در نظر گرفته می‌شود.

آسانسورهای گروهی 4 تایی

آسانسورهای گروهی 4 تایی عموما در ساختمان‌های شلوغ و بزرگ قرار می‌گیرند. تجربه نشان داده است که بهترین حالت برای استقرار 4 آسانسور، جانمایی دو به دو در مقابل یکدیگر است (شکل 4). البته جانمایی در کنار هم اگرچه قابل قبول است ولی به دلیل مسافت نسبتاً بیشتری که مسافران باید طی کنند تا به آسانسور برسند (متوسط معادل 7/3 متر) پیشنهاد نمی‌گردد.

فضای موردنیاز در مقابل آسانسورهای گروهی 4 تایی که به صورت دو به دو مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند معادل 5/1 تا 2 برابر عمق کابین است، این فضا نباید کمتر از 3 متر باشد. از آنجا که اگر 4 دستگاه آسانسور به طور همزمان به لابی برسند، مسافران مجبورند از کنار یکدیگر عبور کنند، اگر فاکتورهای معماری نیاز به قرار گرفتن 4 آسانسور در کنار هم را ایجاب نماید،‌ فضای مقابل آسانسورها باید حداقل 5/1 برابر عمق کابین باشد که البته این فضا نیز نباید از 4/2 متر کمتر باشد. این فضا به اشخاص اجازه می‌دهد که به اندازه کافی عقب بایستند تا بتوانند جهت نمای هر 4 دستگاه آسانسور را مشاهده کند. در طبقه همکف یا ورودی اصلی، فضای مقابل آسانسورها باید پهن تر و بزرگتر باشد تا بتواند به ویژه در زمان‌های پر ترافیک پاسخگوی حجم بالای ورود و خروج مسافران باشند.

آسانسورهای گروهی 6 تایی

آسانسورهای گروهی 6تایی معمولاً در ساختمان‌های بزرگ اداری، ساختمان‌های دولتی و بیمارستان‌های بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرند. بهترین حالت برای جانمایی 6 دستگاه، صورت 3 تایی در مقابل یکدیگر است.

مسافران در حال انتظار به راحتی می‌توانند تنها با چرخیدن از وضعیت هر 6 دستگاه آسانسور آگاه شوند.

عرض فضای مقابل در آسانسورها باید معادل 75/1 تا 2 برابر عمق آسانسور بوده و نباید از 3 متر کمتر باشد. اگر لابی برای عبور افرادی غیر از مسافران آسانسورها در نظر گرفته شده – که به هیچ عنوان برای طبقه ورودی اصلی پیشنهاد نمی‌گردد – عرض آن نباید کمتر از 6/3 متر باشد. حالت دیگری از جانمایی، 2 آسانسور در مقابل 4 آسانسور نیز قابل قبول است (شکل 5). در حالی که 6 آسانسور به صورت خطی در کنار یکدیگر به هیچ عنوان مناسب و قابل قبول نیست. (شکل6)

آسانسورهای گروهی 8 تایی

بهترین حالت جانمایی آسانسورهای گروهی 8تایی، به صورت 4 در مقابل 4 است. (شکل 7)

لابی اصلی باید از هر دو طرف باز باشد و هر سمت به ورودی اصلی ساختمان به صورت مساوی دسترسی داشته باشد. برای ظرفیت جابجایی مسافران 8 دستگاه آسانسور، علاوه بر فضای مقابل درهای آسانسور، فضای دو سمت لابی آسانسورها نیز مورد نیاز است. فضای موردنیاز در مقابل یک گروه آسانسور 8 تایی باید حدود 2 برابر عمق کابین باشد و هیچ گاه از 3 متر کمتر نشود.

حداکثر فضای موردنیاز از 3/4 متر بیشتر است چون فاصله با آسانسور بیش از حد بوده و زمان تلف شده توسط آسانسور در طبقات بیش از حد خواهد بود.

شستی‌های احضار طبقات نیز باید در وسط لابی در جهات مخالف نصب شود. (شکل 7)

لابی اصلی باید از هر دو طرف باز باشد و هر سمت به ورودی اصلی ساختمان به صورت مساوی دسترسی داشته باشد. برای ظرفیت جابجایی مسافران 8 دستگاه آسانسور، علاوه بر فضای مقابل درهای آسانسور، فضای دو سمت لابی آسانسورها نیز موردنیاز است. فضای موردنیاز در مقابل یک گروه آسانسور 8تایی باید حدود 2 برابر عمق کابین باشد و هیچگاه از 3 متر کمتر نشود.

حداکثر فضای موردنیاز از 3/4 متر بیشتر است چون فاصله با آسانسور بیش از حد بوده و زمان تلف شده توسط آسانسور در طبقات بیش از حد خواهد بود.

شستی‌های احضار طبقات نیز باید در وسط لابی در جهات مخالف نصب شود. (شکل 7)

در جانمایی آسانسورها، به ویژه در فضای لابی، باید علاوه بر ملاحظات توسط مهندسان معمار و مهندسان آسانسور، مهندسان سازه نیز به محل استقرار ستون‌های ساختمان توجه داشته باشند تا این ستون‌ها در سمت پشت آسانسورها واقع شوند و از تداخل آنها با فضای بین درهای آسانسور و نیز فضای لابی جلوگیری شود. (شکل 8)

جانمایی خاص

جانمایی خاص در طراحی معماری با توجه به شرایط ویژه خود، دارای اشکالاتی هستند. در معماری ساختمان‌های خاص باید علاوه بر ملاحظات اقتصاد به علمی بودن و اصولی بودن جانمایی آسانسورها نیز توجه گردد.

در جانمایی زاویه ای آسانسورها همانطوریکه در شکل 9-a دیده می‌شود، کابین‌ها در قسمت باریک لابیف در فضایی بسیار نزدیک قرار دارند، به طوریکه مسافران در حین پیاده و سوار شدن با مشکل مواجهند،‌ در حالیکه در قسمت باز، فاصله کابین‌ها به قدری زیاد است که وقت بیشتری برای رسیدن و سوار شدن به آسانسور تلف می‌شود.

در جانمایی شکل 9-b، لابی آسانسورها محدود شده است و در مقابل آسانسورهای کناری، به ویژه در ساعات پرترافیک، تداخل زیادی بین افراد پیش می‌آید که به این دلیل این جانمایی پیشنهاد نمی‌شود.

در جانمایی دایره ای یا منحنی 9-c، به دلیل شکل و وضعیت خاص مکانیکی کابین و درها، هزینه بسیار زیادی صرف می‌شود و چاه این قبیل آسانسورها، فضای بیشتری را از ساختمان – برای جا دادن کلیه درها – اشغال خواهد نمود. البته طراحی‌های خاص همواره مورد توجه معماران بوده و هست و فناوری مدرن امکانات اجرایی بسیار متنوعی را برای عملی کردن این طراحی‌ها فراهم نموده است. (شکل 9)

پاورقی استاندارد

- چاه‌های مشترک باید به وسیله جداساز (Partition) از هم جدا شوند. این جداسازی باید از پایین ترین نقطه حرکت کابین یا وزنه تعادل، تا ارتفاع حداقل 5/2 متر از کف چاه ادامه یابد. در صورتیکه فاصله افقی بین لبه سقف کابین تا قسمت‌های متحرک آسانسور مجاور (کابین یا وزنه) کمتر از 3/0 متر باشد این جداساز باید در کل ارتفاع چاه امتداد یابد.

- در آسانسورهای گروهی (دو دستگاه یا بیشتر در کنار هم) در کف موتورخانه و در امتداد پاگرد جلو در طبقه آخر، باید دریچه ای برای حمل متعلقات سنگین داخل موتورخانه به توقف آخر تعبیه شود. این دریچه باید به ابعاد حداقل 8/0× 8/0متر و دارای تحمل بار حداقل 2 نفر (حدود 200 کیلوگرم) و دارای قفل باشد و بدون کلید از درون موتورخانه به سمت بالا باز شود.

- چاه آسانسور در صورت امکان نباید بالای فضایی که در دسترس افراد است قرار گیرد. چنانچه فضای زیر کابین و قاب وزنه در دسترس افراد باشد باید علاوه بر طراحی کف چاه برای تحمل نیرویی معادل حداقل 5 هزار نیوتن بر مترمربع، یکی از دو شرط زیر نیز تامین شود:

الف: زیر ضربه گیر وزنه تعادل، ستونی تا پایین به زمین محکم شود. و یا

ب: وزنه تعادل به ترمز ایمنی (پاراشوت) مجهز گردد.